Bệnh gạo lợn, do sán dây thuộc loài *Taenia* spp. gây ra, được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Tổ chức Nông Lương Liên Hợp Quốc (FAO) xếp hạng là một trong những bệnh ký sinh trùng nguy hiểm nhất lây truyền từ động vật sang người qua thực phẩm.
Bệnh này không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng mà còn gây ra những thiệt hại lớn cho nền kinh tế xã hội và thương mại, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển, nơi điều kiện vệ sinh và an toàn thực phẩm còn hạn chế. Tại Việt Nam, bệnh gạo lợn đang là một mối lo ngại lớn trong ngành chăn nuôi và y tế, với tỷ lệ lây nhiễm còn cao ở một số khu vực. Cùng Đức Minh Feed tìm hiểu nhé!
Tác Nhân Gây Bệnh Gạo Lợn
Bệnh gạo lợn (*Porcine Cysticercosis*) xuất phát từ sự xâm nhập của ấu trùng *Cysticercus cellulosae* vào cơ thể lợn. Ấu trùng này là dạng chưa trưởng thành của sán dây *Taenia solium*, loài sán trưởng thành ký sinh trong ruột non của con người.
Khi ấu trùng *C. cellulosae* xâm nhập vào cơ bắp, não, hoặc các cơ quan khác của lợn, chúng hình thành các nang nhỏ giống hạt gạo nếp, do đó bệnh được gọi là “gạo lợn”. Ở người, ấu trùng có thể ký sinh tại các cơ vân, mắt, não và gây ra những tổn thương nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.
Vòng Đời và Cơ Chế Lây Nhiễm
Sán dây trưởng thành sống trong ruột non của người và các loài động vật ăn thịt như chó, mèo. Các đốt sán chứa trứng khi già sẽ rụng và theo phân ra ngoài môi trường. Khi lợn hoặc con người vô tình ăn phải trứng sán, chúng sẽ nở thành ấu trùng trong ruột non, xuyên qua thành ruột và di chuyển theo máu đến các cơ quan khác để hình thành các nang ấu trùng.
Quá trình này diễn ra trong khoảng 60 ngày, và ấu trùng có thể tồn tại trong cơ thể từ 1 đến 6 năm trước khi chết và hóa canxi. Việc ăn phải thịt lợn chưa được nấu chín hoặc tiếp xúc với nguồn nước và thực phẩm nhiễm trứng sán là những nguyên nhân chính gây lây nhiễm bệnh này.
Triệu Chứng Lâm Sàng
Ở lợn, bệnh gạo lợn thường không biểu hiện triệu chứng rõ ràng. Trong trường hợp nhiễm nặng, lợn có thể bị rối loạn thần kinh nhẹ và khó khăn trong vận động. Ấu trùng thường ký sinh ở các vị trí như não, cơ đùi, cơ liên sườn và cơ hoành, gây ra các triệu chứng như chậm chạp, rối loạn vận động và giảm khả năng hoạt động. Ở người, nếu ăn phải ấu trùng, triệu chứng có thể rất nghiêm trọng, bao gồm động kinh, liệt, giảm thị lực, và thậm chí tử vong.
Tình Hình Dịch Bệnh Gạo Lợn Tại Việt Nam
Tại Việt Nam, bệnh gạo lợn đã được ghi nhận ở 50 trên 63 tỉnh thành, đặc biệt là ở các khu vực có điều kiện kinh tế khó khăn, vệ sinh kém, và thói quen ăn uống chưa đảm bảo an toàn. Trước năm 1990, tỷ lệ nhiễm gạo lợn ở các vùng miền khá cao, nhưng đã giảm dần nhờ vào các biện pháp kiểm soát và phòng ngừa.
Tuy nhiên, ở một số địa phương, tỷ lệ nhiễm vẫn còn cao do điều kiện giết mổ không đảm bảo và thói quen ăn uống của người dân chưa được cải thiện. Các nghiên cứu gần đây cho thấy, tỷ lệ nhiễm gạo lợn ở người dao động từ 1% đến 7,2%, và ở lợn là từ 0,03% đến 0,9%, nhưng có thể cao hơn trong các điều kiện nuôi thả truyền thống.
Phòng Bệnh và Kiểm Soát Bệnh Gạo Lợn
Việc phòng bệnh gạo lợn đòi hỏi sự kiểm soát chặt chẽ trong quy trình giết mổ và tiêu thụ thịt lợn. Thịt lợn cần được kiểm tra kỹ lưỡng trước khi đưa ra thị trường, và khi phát hiện lợn nhiễm bệnh, cần tiêu hủy toàn bộ để ngăn ngừa lây lan.
Bên cạnh đó, cần tăng cường giáo dục cộng đồng về nguy cơ của bệnh gạo lợn và khuyến khích người dân thực hiện các biện pháp vệ sinh an toàn thực phẩm, bao gồm nấu chín kỹ thực phẩm trước khi ăn và tránh ăn thịt lợn tái sống.
Bệnh gạo lợn là một mối đe dọa đáng kể đối với sức khỏe cộng đồng và an toàn thực phẩm tại Việt Nam. Mặc dù đã có những tiến bộ trong việc giảm tỷ lệ nhiễm bệnh, vẫn cần nhiều nỗ lực hơn từ phía chính quyền và cộng đồng để kiểm soát hoàn toàn căn bệnh này.
Việc nâng cao nhận thức về bệnh, cải thiện điều kiện vệ sinh, và áp dụng các biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt trong chăn nuôi và giết mổ là những bước cần thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và đảm bảo an toàn thực phẩm cho người tiêu dùng.